De oorspronkelijke stins dateert uit de middeleeuwen. Hiervan is de laatmiddeleeuwse kelder bewaard gebleven.
Âld Bonga lag aan de vroegere weg van Holwerd naar Dokkum even buiten de kom van het dorp. Het heette toen Buwinga of Bonga State. De boerderij stond toen op een omgracht terrein. De gracht is in de jaren vijftig van de 20e eeuw gedempt. Een gedeelte van het voorhuis is nog aanwezig.
Vóór 1886 werd de schuur van het toen boerderijvormige huis afgebroken.
Gebouw:
Het gebouw bestaat uit twee haaks op elkaar staande eenheden, waarvan de kap over het gedeelte evenwijdig aan de weg het oudste is. Dit komt overeen met de traditie, die vermeldt dat het oudere gedeelte, haaks daarop staande in de 19e eeuw met een verdieping verhoogd is.
Daar woonde toen de functionaris die als officier van Justitie optrad. Dit gedeelte is onderkelderd; het achterste gedeelte van de kelder is overwelfd en heeft muren van middeleeuws karakter. Waarschijnlijk is hier een gedeelte van de stins bewaard, waartegen een kop-hals-rompboerderij is gebouwd. In 1939 is Jacob Brouwers verhuisd naar Âld Bonga. Hier hebben zij jarenlang de wagenmakerij en carrosseriebedrijf gehad. Vele mensen hebben hun brood hier verdiend. Later heeft de NETAM dit bedrijf overgenomen totdat de vestiging eind jaren zeventig is opgeheven.
De Fam. Brouwers hebben hier tot april 1997 gewoond. Tegenwoordig wordt het huis bewoon door Fam. Olivier. Zij hebben hier nu hun timmer- onderhoud- en restauratiebedrijf.
Geschiedenis:
Er was geen centraal gezag en de heersers, de Schieringers en Vetkopers, bestreden elkaar te vuur en te zwaard. In 1498 verkocht de Duitse keizer Friesland aan de hertog van Saksen en werd het wat rustiger in Friesland. Maar in 1515 was het weer mis, de belastingdruk werd opgevoerd en de hertog moest vluchten. De hertog van Saksen deed Friesland over aan de hertog van Bourgondië, de latere Karel V. Dit werd door de Friezen niet geaccepteerd en onder de bezielende leiding van Grutte Pier van Kimswerd kwamen zij “Frysk en frei” opnieuw in verzet. Ondanks de hulp van de hertog van Geldre trokken de Friezen aan het kortste eind.
Zowel in als 1421 als 1515 werd Holwerd platgebrand, de laatste maal door soldaten gezonden door de Leeuwarder burgerij tegen Sijds Bonga, voorvechter der Geldersen. De krijgsknechten van de hertog van Saksen de gevreesde “Zwarte Hoop” waren de daders.
Gerecht lid van de DG gemeente griffier van het kantongerecht de heer J. J. Heep woonde hier. Hij heeft het voorhuis met een verdieping verhoogd. De rechtzittingen werden hier niet gehouden, dat werd in de bovenzaal van de herberg het Grauw Paard gedaan.
Nog eerder was het de grietman die recht sprak (grietman is deels een voorloper van de huidige plattelandsburgemeester in de provincie Friesland, en deels de voorloper van een rechter, min of meer vergelijkbaar met de huidige kantonrechter). In de regel was dit een vermogend edelman. Hij was heer en meester en oefende zowel het bestuur als de rechtspraak in kleine burgerlijke zaken uit. Misdrijven werden door het Hof van Friesland in Leeuwarden behandeld.
In de tijd van Napoleon 1811 werd rechtelijke macht opnieuw ingedeeld. Er waren in Friesland 19 kantons met elk een eigen vrederechter. In Holwerd tot 1877.
